Belgische steden worden steeds meer geconfronteerd met grote sociale tegenstellingen tussen bepaalde wijken op hun grondgebied. Dat is vaak het resultaat van een samenloop van sociale moeilijkheden die bepaalde wijken meer treft dan andere. In de desbetreffende wijken vormen lage gemiddelde inkomens, hoge werkloosheidscijfers, een lage scholingsgraad en een soms achtergestelde leefomgeving en openbare dienstverlening een voedingsbodem voor negatieve toekomstperspectieven.
De atlasstudie ‘Dynamiek van de buurten in moeilijkheden’ geeft een nieuwe kijk op de achtergestelde wijken in België. Ze concentreert zich op de meest achtergestelde stadsgewesten die samen goed zijn voor 30% van de bevolking oftewel 2 miljoen inwoners. De studie werd uitgevoerd onder de leiding van de Université Libre de Bruxelles (ULB) in opdracht van de POD Maatschappelijke Integratie en met de medewerking van de Katholieke Universiteit van Leuven (KUL).
De ene Belgische stad is de andere niet. Maar ondanks hun diversiteit, bemerken we enkele sterk gelijkaardige trends als het gaat om de armoedeverdeling in de steden. Enerzijds zien we in alle stadsregio’s de tegenstelling tussen een verarmd stadscentrum en een bemiddelde stadsrand. "De randverstedelijking door de bemiddelde klasse houdt duidelijk aan. De lokale gentrificatie - of opwaarderingsprocessen kunnen voorlopig nog geen tegengewicht bieden. Hier en daar zien we op lokaal niveau wel al positieve veranderingen ", licht Julien van Geertsom, voorzitter van de POD Maatschappelijke Integratie toe.
Wat in het oog springt, is de omvang van de verschillen tussen de Waalse steden en Brussel enerzijds en de Vlaamse steden anderzijds. De grote Waalse steden die geconfronteerd worden met een structurele crisis sinds de jaren 70, worden het meest getroffen door armoede. In het stadsgewest van Luik wonen 283.000 personen in achtergestelde wijken (43%) en in Charleroi gaat het om 230.000 personen (56%). Ook de grote Vlaamse steden blijven niet gespaard: we tellen 200.000 inwoners van achtergestelde wijken in Antwerpen (20%) en 78.000 in Gent (18%). Brussel wordt gekenmerkt door een opstapeling van problemen als werkloosheid, de afhankelijkheid van vervangingsinkomens, het grote aandeel van personen van buitenlandse afkomst, gezondheidsproblemen en slechte schoolresultaten.
Een belangrijke vaststelling is een aanzienlijke verschuiving in de meeste stadsgewesten van het percentage werkloosheid, naar het aantal personen die afhangen van een uitkering zoals een leefloon (Enkele opmerkelijke verschuivingen tussen 2005 en 2010: Luik: werkloosheidspercentage: -12% en uitkeringsgerechtigden +26%. Charleroi werkloosheidspercentage -13,5% en uitkeringsgerechtigden: +86%,. Gent: werkloosheidspercentage -24% en uitkeringsgerechtigden +42.5%, Antwerpen: werkloosheidspercentage -13% en uitkeringsgerechtigden +20,5%, Brussel: werkloosheidspercentage -1.2% uitkeringsgerechtigden: +31%.). “Deze cijfers zijn sprekend en bevestigen dat we de OCMW’s moeten blijven ondersteunen in hun rol”, onderstreept Julien Van Geertsom.
De gegevens uit deze atlasstudie spreiden zich over een periode van 2003 tot 2010. Dat geeft ons een duidelijke kijk op de evolutie van de verschillende problemen in kansarme buurten, zoals werkloosheid, inkomen, belang van de aanwezigheid van nieuwkomers enz.. Om de evoluties beter te begrijpen, heeft ons onderzoek eveneens de migratiestromen in kaart gebracht. Er werd een onderscheid gemaakt tussen buitenlandse en binnenlandse migraties. Daarbij werd er ook rekening gehouden met het sociaal statuut van de migranten.
Over het algemeen heeft de migratie-evolutie van de afgelopen tien jaar bepaalde problemen doen toenemen. De buitenlandse immigratie naar de grote Vlaamse steden en naar Brussel zorgt ervoor dat de armste wijken een thuisbasis worden voor de meest kwetsbare nieuwkomers. Die immigratie confronteert deze dichtbevolkte en kwetsbare wijken met hoge geboortecijfers en een nog sterkere bevolkingsdruk. Julien van Geertsom: "Van een leegloop van de grote steden is geen sprake meer. Brussel - en in mindere mate de grote Vlaamse steden - moet een sterke bevolkingsgroei incasseren." Zelfs in de Waalse stadscentra krimpt het bevolkingsaantal niet meer, hoewel de demografische groei daar minder groot is. "Deze nieuwe evolutie noopt de overheden ertoe actie te ondernemen. Het kan bijvoorbeeld gaan om het bouwen van woningen of om het ter beschikking stellen van verschillende overheidsdiensten, zoals kinderopvang en onderwijs", vult Julien van Geertsom aan.
In Brussel en in de grote Vlaamse steden merken we zeer duidelijk een verschuiving van de achtergestelde bevolking uit de arme centrale wijken, naar de aangrenzende wijken van gemiddelde standing. Tegelijkertijd vestigen nieuwe migrantenpopulaties zich bij voorkeur in de meest kansarme wijken. De meest welstellende wijken lijken echter ontoegankelijk te blijven. Zowel huishoudens die de armste wijken ontvluchten, als nieuwe migranten laten deze wijken links liggen.
"De groeiende demografische druk op de grote steden, in het bijzonder op Brussel, wordt dus vooral gedragen door de armste wijken en hun iets minder achtergestelde randgebieden", verklaren de onderzoekers. De dynamiek van de grote Waalse steden verschilt een beetje. De nieuwe migranten vestigen zich weliswaar in de verarmde centra, maar ze zijn wel minder talrijk. Daarentegen zien we wel een verbetering bij heel wat achtergestelde wijken die dicht bij de stadsrand liggen. Die verschuiving heeft te maken met de komst van gezinnen uit de middenklasse, die in deze wijken minder hoge vastgoedprijzen kunnen genieten.
Julien van Geertsom besluit: "In grote steden zoals Brussel, Gent en Antwerpen is het probleem niet zozeer het gemiddelde inkomensniveau of de werkloosheid, als wel de geografische concentratie van de meer achtergesteld bevolking in bepaalde delen van de stad.”
Atlas 2015
Doorheen de jaren heeft het federaal Grootstedenbeleid meermaals een onderzoek laten uitvoeren naar de meest achtergestelde wijken in onze Belgische stadsgewesten. Deze atlas wordt onder meer gebruikt om die wijken te identificeren waarbinnen projecten worden ondersteund in het kader van de contracten Duurzame Stad en bij het bepalen van de steden die financiële ondersteuning krijgen in het kader van deze contracten. De resultaten van de vorige atlasstudie verschenen in 2006. Deze atlas is dus een update van de atlas van 2006.
Download hier de hele studie
(Gelieve rechtermuisknop te gebruiken en "opslaan als" om dit groot document te downloaden).
