Het overlijden van een cliënt

 

Enkele kernelementen

Een ontmoeting met de dood op het werk kan ook een impact hebben op de manier hoe we er in ons privéleven mee omgaan. Je kunt als mens getroffen worden door het verlies van iemand die je soms jarenlang hebt gezien en met wie je een band had opgebouwd. Het kan een aantal zaken triggeren die van tevoren niet zo bewust beleefd werden.

Wanneer ben je nodeloos ongerust en wanneer moet je ingrijpen en de politie verwittigen? en Een protocol kan een nuttig hulpmiddel zijn om informatie en emoties te ontwarren en om de situatie samen te brengen voor collectieve reflectie. Het stelt je in staat om bepaalde zaken te herzien en actie te ondernemen om de situatie en de te ondernemen acties te verduidelijken.

Door je zorgen met collega's te delen, zie je de dingen vaak duidelijker en kun je het risico nauwkeuriger inschatten.

Wanneer de kans op een overlijden groot is, kan het een keuze zijn om niet (alleen) geconfronteerd te worden met het lichaam van de persoon. Dit kan een traumatische ervaring zijn en is niet echt nuttig. De politie kan de deur openen en de toestand van de persoon controleren.

We kunnen als hulpverlener veel betekenen voor onze mensen. We werken aan een vertrouwensband via talloze afspraken en langdurige ondersteuning, we bieden concrete hulp of leidden toe tot andere diensten, we proberen de drempels naar gespecialiseerde diensten te verlagen, om mensen opnieuw in contact te brengen met de gezondheidszorg… Maar uiteindelijk is het altijd de persoon zelf die beslist en de vrijheid behoudt om zich al dan niet te laten behandelen. Achter het gevoel van machteloosheid wanneer iemand niet ingaat op een geboden kans, moet ook altijd een oprecht respect schuilgaan om de keuze van het individu niet te verhinderen. Dit is een moeilijk evenwicht.

De bevestiging van het overlijden dompelt de collega onder in zichzelf en confronteert hem met zijn diepe, bijna instinctieve manier om met een grote stressvolle situatie om te gaan. Dat kan zich uiten op verschillende manieren.

Soms vinden ze het hun plicht om hier alleen mee om te gaan en niemand lastig te vallen. Is er de twijfel of er voldoende werd gedaan om het onvermijdbare te vermijden. Emoties kunnen ook zo de overhand nemen dat ze elke actie verhinderen. Er kan een shocktoestand ontstaan en het kleinste telefoontje kan een onoverkomelijke taak worden. Er verschijnen te veel gedachten en gewaarwordingen tegelijk, waardoor het vermogen om te reageren vervaagt. Ieder heeft zijn of haar manier om te rouwen.

Goede teamafspraken en een neergeschreven protocol kan op zo’n momenten houvast bieden en mensen beschermen zodat ze er niet alleen voorstaan op zo'n emotioneel moment. Bij het project Smes Housing First betekent het “overlijdensprotocol” dat je de deur van de woning van de bewoner niet zelf mag openen als er een risico op overlijden is en dat je de situatie niet alleen mag beheren.

De familie verwittigen is de taak van de politie. De professional hoeft deze veeleisende taak niet op zich te nemen.

Soms kan geen enkel familielid gecontacteerd worden en valt de opvolging van het overlijden de facto onder de verantwoordelijkheid van het ondersteuningsteam.

Dit omvat drie belangrijke aspecten:

a/ Er moet een overlijdensakte worden opgesteld. Deze wordt naar alle betrokken partijen gestuurd (OCMW, kinderbijslag, mutualiteit, bank, huisbaas, enz;)

b/ er moet een notaris worden aangesteld. Hij of zij zal de erfopvolging afhandelen;

c/ de huurovereenkomst moet worden beëindigd en het eigendom moet worden leeggemaakt.

Deze stappen zijn lang, vervelend en kunnen emotioneel geladen zijn. In sommige gevallen wordt ook de politie erbij betrokken. Ook hier moet je je afvragen wie hiervoor verantwoordelijk is en of een externe dienst kan worden ingeschakeld.

 

De uitvaart is een moment van afscheid en een belangrijke fase in het proces na het overlijden. Het organiseren van een begrafenis kan een gelegenheid zijn voor uitwisseling, soms voor de eerste keer, tussen de familie en een ondersteuningsteam, of tussen professionals die weinig contact met elkaar hadden.

De vraag blijft welke rol de hulpverleners willen en kunnen spelen in dit proces, of welke rol de familie willen dat er opgenomen wordt. Maar het beroepsgeheim blijft bestaan, zelfs nadat de persoon is overleden. Het ondersteunen van de vragen van familieleden en hen een ruimte bieden om hun mening te uiten, kan een manier zijn om deze stem te laten horen zonder openbaar te maken wat aan ons is toevertrouwd. Voor de beroepskrachten kan dit, net als voor alle aanwezigen, een belangrijke stap zijn in het rouwproces.

 

Een overlijden van een client meemaken kan een confronterend en choquerend moment zijn waarbij de collega zichzelf en zijn werk in vraag stelt. Ben ik wel betrokken genoeg? Reageer ik wel professioneel? Laat ik mijn emoties merken, of niet? Hoe zit het met de vraag naar afstand en nabijheid? In het rouwproces zijn verschillende fases te onderkennen, en terzelfdertijd beleefd iedereen dit op een andere manier. 

Had het anders kunnen lopen? Deze zin bevraagt de mogelijke veranderingen in het leven van de overledene en de acties van de begeleiding. Hadden we iets kunnen veranderen in het leven van de overledene? Wanneer we ervoor kiezen om tussenbeide te komen op sociaal of gezondheidsgebied, hebben we altijd het idee dat we dingen kunnen veranderen en de richting van een leven kunnen beïnvloeden. En toch kunnen we dat alleen maar nederig doen, in de wetenschap dat onze impact beperkt is, en dat is waarschijnlijk maar beter ook. In het sociaal werk is er een intentieverbintenis, geen resultaatsverbintenis. Je moet je bewust zijn van je onvermijdelijk beperkte rol en mogelijkheden én tegelijkertijd je uiterste best doen. Dat is een moeilijk evenwicht om te vinden.

 

Het dossier eindigt met een aantal aanbevelingen voor de teams:

• Een protocol en een opvolging van de overlijdens binnen de doelgroep kan zinvol
• Bij herhaling van bepaalde feiten kan een onderzoek inzicht geven in de mechanismen en kunnen eventuele preventieve acties opgezet worden.
• Ondersteuning van de medewerkers die geconfronteerd worden met een overlijden is belangrijk, maar ieder gaat daar op zijn eigen manier mee om, dus individuele keuzevrijheid is hierbij belangrijk.
• Indien er meerdere overlijdens zijn, kan iemand van het team hierin de expertise verzamelen en referentiepersoon zijn naar andere en nieuwere medewerkers