Thema december: Ervaringsdeskundigen

In het vierde federaal plan tegen armoede en ongelijkheid spelen de ervaringsdeskundigen een belangrijke rol. Zij putten uit persoonlijke ervaringen om een beter begrip van de realiteit op het terrein en de administratieve knelpunten te ontwikkelen. De ervaringsdeskundigen zijn dé experts van de sociale inclusie. Zij dragen met name bij tot een betere opvang in de overheidsdiensten en een beter inzicht in de behoeften en de oorzaken van misverstanden tussen de administraties en de personen die in armoede leven, door concrete oplossingen en verbeteringen voor te stellen. De stem van de personen die in armoede leven is essentieel. Zij zijn onze bevoorrechte partners om een beleid tegen armoede uit te werken. Een participatief beleid houdt in dat wij mét hen praten, en niet alleen over hen. De ervaringsdeskundigen tonen aan dat iedereen kan bijdragen tot een inclusief beleid en kan meewerken aan het succes daarvan. 

De dienst Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting van de POD Maatschappelijke Integratie draagt bij aan de verbetering van de toegankelijkheid tot fundamentele sociale rechten van partnerdiensten, zowel overheidsdiensten als in instanties in de sector van de gezondheidszorg. Fanny werkt sinds 2019 bij de dienst Ervaringsdeskundigen van de POD MI. Ze zocht een job waarin ze iets kon betekenen voor mensen, een job die aansloot bij wie ze is. Vandaag vertelt ze meer over haar job als ervaringsdeskundige.  

 

“Ik was (en ben) echt gemotiveerd om iets te veranderen aan het systeem op een duurzame manier. Bij een overheidsinstantie werken heeft me toegelaten om te begrijpen hoe die verandering tot stand kan komen. Het feit dat ik in een team van gelijkgezinden kan werken, houdt me gemotiveerd om verder te ontwikkelen en te groeien.”

 

Wat doet de dienst ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting precies?

“De dienst ervaringsdeskundigen bestaat sinds 2003. 20 jaar geleden startte deze met twee ervaringsdeskundigen die vooral de communicatie van administraties nalazen; hoe iets op een website of in een brief geformuleerd werd bijvoorbeeld, zodat het begrijpbaar en leesbaar werd. Ondertussen zijn we met een 40-tal ervaringsdeskundigen en is er ook een coördinatieteam. Nu kunnen we ons breder bezighouden met het vraagstuk: hoe kunnen we overheidsdiensten toegankelijk maken voor mensen die zich in een armoedesituatie bevinden. Er zijn verschillende overheidsdiensten en instanties in de sector van de gezondheidszorg waarin ervaringsdeskundigen zijn tewerkgesteld vanuit de POD (die de werkgever blijft). Hier detecteren we de drempels die mensen in armoede ervaren in de toegang tot een bepaalde dienstverlening of bij het doen gelden van rechten. Daarnaast halen we ook kennis uit onze eigen armoede-ervaring. Die signalen bekijken we intern samen met het coördinatieteam. Zo kunnen we drempels definiëren en signaleren bij de instanties in kwestie.

Concrete voorbeelden van drempels  en signalen die we opvangen kan je steeds terugvinden in onze jaarverslagen. Een signaal waar ikzelf aan meewerkte ging over het systeem van progressieve tewerkstelling na een periode van ziekteafwezigheid. Er werd opgemerkt dat de communicatie tussen de betrokken instanties niet altijd vlot verloopt. Ook wordt de burger niet of weinig geïnformeerd over de gevolgen voor de belastingen voor het jaar dat volgt op de progressieve tewerkstelling. Dit zorgt ervoor dat men financieel voor verassingen komt te staan. Het RIZIV is aan de slag gegaan met dit signaal. Daarnaast gaat het bijvoorbeeld ook om de communicatie van mutualiteiten en andere uitbetalingsinstanties naar de burger bij het ontvangen van een uitkering. We merken op dat veel mensen niet begrijpen wat in de brieven staat die ze ontvangen en dat de administratie daarrond soms moeilijk verloopt. Bijvoorbeeld omdat de nodige documenten niet op tijd op de juiste plaats geraken of omdat de uitbetalingsinstantie moeilijk te contacteren is wanneer men de weg kwijtraakt in het digitale landschap. Deze signalen hebben we aan de mutualiteiten kunnen melden. In dit geval is zowel klare taal als het vereenvoudigen en verduidelijken van procedures belangrijk zodat ze voor iedereen helder zijn. Zo zijn er al veel concrete signalen opgevangen waarmee we aan de slag zijn gegaan, wat leidt tot meer toegankelijke diensten.

Die signalen komen bij ons terecht op verschillende manieren. Soms contacteren de administraties ons ook zelf om feedback te vragen of om ons te betrekken bij de ontwikkeling van een procedure of communicatie. Dat gebeurt meer en meer en dat vind ik heel positief. Dat wil zeggen dat het nut van onze dienst en ons werk als ervaringsdeskundige erkend wordt en steeds bekender wordt.”

 

Hoe ziet een dag als ervaringsdeskundige er uit?

Elke dag ziet er anders uit. Ik werk nu voor de federale Ombudsman (FO). Momenteel doe ik regelmatig het onthaal. Dat is voor mij zeer interessant omdat het me toelaat te ervaren wie de mensen zijn die bellen naar de federale Ombudsman en wat voor klachten er binnen komen. Zo kan ik verkennen of mensen in een kwetsbare situatie hier makkelijk terecht kunnen. Als ik merk dat in klachten over een bepaald onderwerp de stem van mensen in een kwetsbare situatie ontbreekt, zet dat me aan om na te denken hoe we daar in de toekomst zouden kunnen op inspelen, bijvoorbeeld door zelf meer initiatief te nemen en outreachend te werken of het imago van de ombudsman aan te passen… Maar dat is natuurlijk niet evident. Verder werk ik ook veel mee aan projecten op maat (POM’s) in werkgroepen bij de POD MI zelf. Zo neem ik binnenkort deel aan het begeleidingscomité over de studie 'evaluatie van de REMI-tool’. Ik ben ook steeds meer bezig met netwerken. Op evenementen kom je gelijkgestemden tegen, vaak uit het middenveld, en kan je in dialoog gaan. De job is zoals je merkt heel gevarieerd en dat houdt me ook scherp, aangezien ik me in verschillende onderwerpen kan verdiepen.

 

Waarom is de functie van ervaringsdeskundige belangrijk?

Het unieke aan ervaringsdeskundigen is dat ze hun kennis niet uit boeken en theorie halen. Het gaat om mensen die echt ervaren hebben hoe het is om je weg te moeten zoeken om toegang te krijgen tot dienstverlening, om te knokken voor je rechten, om te overleven eigenlijk. Dat geeft je meer fijngevoeligheid in deze kwesties en laat toe om jezelf beter in de plaats te stellen van iemand die nu in die positie zit. Er wordt jammer genoeg bij armoede vaak gedacht dat dit op te lossen valt met enkel financiële hulp, of door ervoor te zorgen dat iemand gaat werken. Dat zijn zeker belangrijke stappen, maar armoede is meer dan het financiële aspect alleen. Armoede is een cluster van problemen die op elkaar inspelen en elkaar versterken. Iemand die zelf in die situatie heeft gezeten kan helpen om die complexe cluster beter te leren begrijpen en zo ook de noden van mensen beter te begrijpen. Als ervaringsdeskundige kunnen we ook de stereotypering over mensen in armoede ontkrachten. We proberen vaak uit te leggen wat armoede is, terwijl ikzelf, wanneer ik aan sensibilisering doe, eerder de focus leg op wat armoede niet is. Er zijn oneindig veel verschillende armoede-ervaringen en toch hebben die gemeenschappelijke kenmerken.

 

Welke evoluties heb je de afgelopen 4 jaar in je werk als ervaringsdeskundige gezien?

Zoals ik al heb vermeld zien we dat de administraties zelf nu meer de eerste stap zetten en ons contacteren. We worden als ervaringsdeskundige ook meer betrokken bij het verwerken van signalen. Er is meer transparantie waardoor we ook meer gemotiveerd zijn.

Ik vind het altijd interessant als er nieuwe ervaringsdeskundigen in het team komen om hun standpunten en werkwijze te zien. Soms merk ik bijvoorbeeld dat ik na 4 jaar te werken bij de FO, onbewust soms het vakjargon overneem. Gelukkig kan ik dan ook bekijken in mijn eigen netwerken of bepaalde zaken als toegankelijk ervaren worden. Ook dat is een sterkte van ervaringsdeskundigen, dat eigen netwerk waarin we zaken kunnen aftoetsen waar we zelf geen ervaring mee hebben. Want niet iedereen die in armoede leeft, heeft dezelfde behoeftes.

 

Wat zijn je wensen voor 2024 voor de dient ervaringsdeskundigen?

Wat ik zelf heel belangrijk vind is een goeie samenwerking tussen het hele middenveld aan organisaties die zich inzetten tegen armoede. Ik zou graag de communicatie tussen het middenveld en overheidsdiensten zien verbeteren. Dan komt er een wederzijds respect en vertrouwen in het werk dat beiden doen. Ik wens ook dat er al dan niet via ons meer gebruik wordt gemaakt van ‘de armoedetoets’ bij politieke besluitvorming, zoals in 2014 werd afgesproken. 

Verder hoop ik dat we het loslaten om te spreken over een “strijd tegen armoede”, ik wil strijden voor iets en niet tegen. En ik hoop natuurlijk ook dat er nog veel ervaringsdeskundigen bij komen.